जाणून घ्या संपूर्ण माहिती नाटक आणि नाटक कला आणि त्याची विविध अंगे संपर्ण माहिती

नमस्कार मित्रांनो तुम्हा सर्वांचे स्वागत आहे आपला शेतकरी योजना यूट्यूब चैनल वरती, द्रव्य आणि माध्यम यात भेद करावा की नाही याविषयी कलाविचार चर्चा आढळते. ते करणे असा भेद केलेला आहे कलाकृतीच्या निर्मितीसाठी उपयोगात आणलेले द्रव्य आणि त्याचे माध्यम दोन निराळ्या गोष्टी आहेत. असे त्यांचे मत आहे की ही रंग हे चित्रकलेच्या द्रव्य आहे.

त्या चित्रकाराला जाणवलेला वस्तू दाताचे विशिष्ट अंग हे माध्यम आहे. त्याच्यामध्ये शब्द हे काव्याचे द्रव्य तर भावनात्मक अर्थ हे माध्यम आहे. ते मान्य नाही त्यांच्यामध्ये केवळ दुःख संवेदना आणि स्मृती संवेदना यांना माध्यम आल्यामुळे माध्यमे त्यांना अंतर्गत विविध त्याच्या अन्याय होतो. या विविधतेला लावून माध्यमांचा विचार करणे. तत्त्वतः चुकीचे आहे. कोणत्याही कलावंत दुःख वेदना किंवा सुती संवेदना यांच्या माध्यमातून काम करीत नाही तू काम करतो.

तयाला रंग किंवा जलरंग मानवी आवाज ऑर्गनचे सूर आणि बेसूर यांच्या माध्यमातून चर्चा विषय झालेला. यांच्या माध्यमाची पाटणकर दिलेली आहे. तो असा आहे की कला भिन्न असतात कारण त्याचे माध्यम भिन्न असतात आणि अनुभवाला माध्यम देहरूपी द्यावयाचे असल्यास आविष्काराच्या पद्धती वेगवेगळ्या असतात. मातीतून आणि लोकांना एक आकृती निर्माण करता येत नाही.

या प्रश्नाचे उत्तर असे आहे की माध्यमात करता येत असली, तरी दुसऱ्या माध्यमात करता येत नाही माध्यमाच्या स्वतःची हे असे खास विशेष गुण असतात. तो जगाकडे पाहत होतोच मूळ माध्यमाच्या चष्म्यातून प्रत्येकाला कलेचा तो माध्यम असतो द्रव्याचे माध्यमात रूपांतर होत असते. असे म्हणणारा एक पक्ष आहे बेला भाषा चित्र आणि माणसं गाणे म्हटलेले आहे. जसे की उदाहरणार्थ कोथरूड घ्या प्रत्यक्षात असलेले मॉडेल हे एक साधन द्रव्य आहे.

त्याचे व्यक्तिचित्र निळ्या रंगात काढले जाऊ शकते किंवा काळे-पांढरे असू शकते किंवा मातीचा उपयोग करून घडवले जाऊ शकते. परंतु एखादा चित्रकार जेव्हा मॉडेल कडे पाहत होतो. तेव्हा प्रथम त्याला रंग दिसतात रंगही प्रभावी घटक असेल एकदा हे घडले की सरळ केवळ साधन द्रव्य असणारे नाहीत. त्यांच्या चित्रकारांसाठी आश्रय सूत्रात रूपांतर केलेले असते. संबंध निश्चित करणारा तो असतो त्याला कला रूपे धारण केलेले असते काळा-पांढरा रंगात काम करणारा चित्रकार त्याचा मोबाईल मध्ये रेखाकृती पाहिला.

आता साधना गोव्यातून दुसऱ्या श्रेयसुद्धा निर्माण झालेले आहे असे सूत्राने वेगवेगळ्या रूपबंध अन्नाची निर्मिती केलेली असले. म्हणजे एखाद्या चित्रलेखा अथवा आपल्या या विवेचनावरून चित्रकलेची बाबतीतही रंगात रंग रंगीत खडू इत्यादी गोष्टी हे केवळ साधं नव्हे किंवा आधी असली तरी त्याचा वापर करताना. ते केवळ साधन द्रव्य नाही राहत. यांच्या माध्यमातून पर्यंत झालेले असते.

माध्यमाविषयी विचार काढून यांनी असे म्हटले आहे. की माध्यम ही संकल्पना अतिशय व्यापक व संमिश्र आहे. कलाने लावताना तर ती अधिकच व्यापक किंवा लवचिक करून घ्यावी लागते विविध कलाकृती म्हणजे कलावस्तू या दृश्य कलांच्या बाबतीत विविध द्रव्यांच्या बनलेल्या असतात. श्राव्य कलांच्या बाबतीत धोनी अभिनय इत्यादी घटकांची कलापत प्राप्त झालेली असते. साहित्याच्या बाबतीत शब्दाला अशा रीतीने माध्यमि संकल्पना विविध रीतीने जावे लागते. त्याचप्रमाणे माध्यमाचा विचार करताना त्याचे केवळ साधन द्रव्य महत्त्वाचे नाही तर या साधन द्रव्यावर कलाकार काही पर इश्क पूर्ण परी संस्करण करून ती कला द्रव्य किंवा कलानिर्मिती त्यांना सुयोग्य अशी करत असतो.

अशी निवड परिश्रम अभ्यास इत्यादी संस्कारांनी सिद्ध केलेल्या साधन द्रव्य म्हणजे माध्यम म्हणजे साधन द्रव्यावर कलावंताचे कलाकृतीची निर्मिती पूर्वी विशिष्ट व्यक्ती संस्कार झालेले म्हणजे ते द्रव्य माध्यम रुपये होतात. माध्यमांच्या संदर्भात या चित्र कला चिकित्सकांनी साधना द्रव्य व माध्यमाचे 2 प्रकार म्हणलेले असल्याचे त्यांनी म्हटले आहे. प्राथमिक माध्यमिक आणि परिष्कृत माध्यमाची नावे त्यांना दिलेली आहेत वास्तुकला विटा दगड वाटू इत्यादी साधं रूप असतात.

पण त्याची कलावंतांकडून निवड झाल्यावर त्यांचे प्राथमिक ते जाणून त्यांना परिष्कृत प्राप्त होते. व त्या परिस्थितीत रूपात माध्यमातून बनतात. व त्याला कलासंस्कार झाल्यानंतर त्यांना कलाकृती बनवतात. स्थापत्य शिल्प चित्र संगीत नृत्य नाटक साहित्य या वेगवेगळ्या कलांचे माध्यम वेगळे आहेत. स्थापत्य शिल्प चित्र दृश्य कलांचे माध्यम पार्थिव म्हणजे डोळ्यांना दिसणारे स्पर्श करता येण्यासारखी आहेत. त्यांना एकंदर वस्तू जाताना मध्ये स्वतःचे अस्तित्व असते. वास्तू कृती साकार करण्यासाठी दगड-विटा लोखंड सुना सिमेंट लाकूड इत्यादी आवश्यक असतात.

त्यातून स्थापत्य कृती आकारास येते शिल्पकला साठी धातू दगड लाकूड हे साधन माध्यमाची रुपये घेतात. चित्रकलेसाठी कागद कॅनव्हास कापड आवश्यक असतात. ग्राफिक कलांसाठी धातूचा पत्रा लाकडी ठोकळे इत्यादी पदार्थ साधने म्हणून काम करतात. चित्रकार त्यावर चित्र करतो मग शाही अथवा रंग लावून त्याच्या छाती घेतले जातात. कंठातून त्यातून निघणारे सूर हे संगीत कलेच्या माध्यमातून साहित्याचे माध्यम शब्द अथवा भावनात्मक अर्थ हे आहे नव्हते.

आणि नाटक करायचे साधन रवी मानावे शरीर हालचाली मुद्रा अभिनय हे माध्यम आहे आतापर्यंत या विवेचनावरून आपल्याला असे ध्यानात आले असेल की, साधना द्रव्याचे माध्यमात रूपांतर होत असते प्रत्येक कलेची साधना द्रव्य खूप वेगवेगळे असतात. किंवा साधन द्रव्यांचा वेगळा वापर आपण करू शकतो. अन्नद्रव्यांचा कलाकृतीच्या निर्मितीसाठी उपयोग करत असताना. त्याचे माध्यमात रूपांतर होत असते ते फक्त साधना द्रव्य असतात.

किंवा नसतात तथापि साधना द्रव्याच्या विष्टी मुळे कलाकृतीच्या निर्मितीसाठी विशेष असे प्राप्त होते. उदाहरणार्थ चित्रकलेत जलरंगात काढलेले चित्र आणि त्याला रंगात काढलेले चित्र पेन्सिल ने काढलेले चित्र यात मोठा फरक असतो. आणि तो आपल्याला आपल्या प्रत्येक नजरेत जाणवतो. त्याचा धातूचा पत्रा वर कोरलेले किंवा लाकडात खोदलेले किंवा दगडावर कोरलेले अशा चित्रपटातही आपण वेगळेपणाने ओळखू शकतो.

त्या सगळ्या चित्रकला कृती असल्याचा तरी साधना द्रव्याच्या विविधतेमुळे त्यांच्या कृपेने झालेली असतात. अशा साधना द्रव्य माध्यमे झालेली असतात आता नाट्यकलेचा द्रव्य आणि माध्यम काय आहे. पाहून मानवी देह हे साधन द्रव्य आणि अभिनय हे माध्यम असे वर म्हटले ला आहे. ते आपण आता विस्ताराने पाहून घेऊ या नाट्य ही कला दृश्य आणि सहाव्याची दोन प्रकारचे आहेत. किंबहुना चित्र शिल्प स्थापत्य या कलांचाही काही वैशिष्ट्ये या कलेतून पुरवलेली आहेत. असे दिसते संगीत आणि नृत्य यांचा समन्वय झालेला आहे.

हेही त्याचे द्रव्य आणि माध्यमे नेमके कोणत्या नेहमी आपल्याला प्रश्न पडतो. मी फक्त उभारलेला असले तरी सार्थक कला कोरलेली आकृती असते आणि मनुष्य देह यांची मांडणी केलेली असते. त्यामुळे शिल्पकला रंगाचे आणि रेषांचा वापर नेपथ्य वेशभूषा पडदे पत्रांची रंग सजाया केलेला असल्यामुळे चित्रकला पार्श्वसंगीतात वाघाये नसते. त्यामुळे संगीत कला नृत्य नृत्य हालचाली असल्यामुळे नृत्यकला संवाददाता शब्दाचा वापर गोष्ट कथा इत्यादी मुळे साहित्य कला असा इतर कला मिळून ही नाट्यकला उत्पन्न झालेली आहे.

असे आपणास पहावयास मिळते त्यामुळे नाट्यकलेचे नेमके माध्यम कोणते हा प्रश्न आपल्याला नेहमीच पडतो परंतु नाट्य कला ही एक संमिश्र कला नव्हे तिचे स्वतःचे एक माध्यम असते आणि नाट्य कलाकृतीचा स्वतःचा असा तू पसंद घरी असतो. वरील सर्व कलांचा विचार करीत यापैकी कोणत्याही कलेला मनुष्याच्या प्रत्यक्ष देह साधना द्रव्य म्हणून उपस्थित करता येत नसतो. भारताच्या नाष्टा नाट्यशास्त्रात नृत्य नृत्य आणि नाट्य या तीन संज्ञा आहेत कृपया म्हणजे शरीराच्या हालचाली आणि नृत्यात बंद आहे.

त्यांच्या अर्थाचे निष्पत्ती होत नाही त्यात हस्तमुद्रा चेहर्‍यावरील भाव कमी नाही आणि कृती यांच्याद्वारे आशयाचे प्रक्षेपण केले जाते. नात्यांमध्ये उपचारित शब्द विचाराबरोबर हावभाव मुकाभिनय कृती नृत्यांनी हालचाली हे नाट्य घटक असतात. थोडक्यात सांगायचे तर पदार्थ नाट्य म्हणजे विशिष्ट पदाचा अथवा वाक्याचा अर्थ समजेल अशा प्रकारचा अभिनय केला जातो.

तेव्हा त्याला नाटक असे म्हणतात भावा श्रद्धा म्हणजे भावा प्रदर्शित करण्याच्या क्रियेला नित्य असे म्हणतात. कृत्य म्हणजे ताल आणि लय यांच्यासोबत केल्या जाणाऱ्या अंगविक्षेप आला दृष्टी असे म्हणतात. तेही नाट्याच्या आणि त्याचाही अंतर्भाव घटक आहे त्यांना त्या नाटकाचा विकासक्रम असण्याची शक्यता आहे. नाट्यकलेचा स्वतंत्र अस्तित्व प्राप्त झाले त्याप्रमाणे नृत्य ही कला ही स्वतंत्र रूपाने विकसित होत गेली.

प्राचीन लोकनाट्याचे अथवा पारंपारिक नाट्याचे निरीक्षण केल्यास त्यावर नृत्यकलेचा अधिक प्रभाव दिसतो. उत्तरोत्तर नाट्य कलेवर चा प्रभाव कमी होत गेला परंतु निवृत्त हे नृत्य कायम तत्वावर राहिलेले दिसते. नटांच्या हालचाली अंगविक्षेप हावभाव यातील अंगत संचालनालयाच्या रूपाने ते कायम आपणास नेहमीच पाहावयास मिळणार आहे. आता कलेच्या संदर्भात नाटकाच्या शरीरे साधना द्रव्य आणि त्याच्या शरीरातून अभिव्यक्त होणारे अभिनय माध्यम असे म्हणता येईल त्याच्या शरीराला आणि अभिनयाला उठाव देणाऱ्या अधिक अर्थपूर्ण नट्या रुपात आपणास पाहण्य्सा मिळते. पुन्हा भेटूया एका नवीन पोस्टमध्ये तोपर्यंत आमच्या वेबसाईटवर रेगुलारली भेट देत राहा तोपर्यंत नमस्कार.